Limeryki/Prehistoria

Prehistoria

Data powstania pierwszego limeryku ginie w pomroce dziejów. Niektórzy chcieliby widzieć pierwszy wiersz z tego gatunku w twórczości Arystofanesa:

    Łotrzyk pewien powożąc rydwanem
    W ścianę domu wyrżnął łbem nad ranem.
       Widząc ów przypadek
       Rzekł pewien świadek:
    ,,Czaszka pękła, cóż, nie jest taranem.
    przełożył Maciej Słomczyński

Inni wskazują na Szekspira, który nie stronił od tego typu rymów, np. pieśń Stefano w Burzy oraz Jagona w Otellu:

    And let me the Cannakin clinke, clinke:
    And let me the Cannakin clinke.
       A Souldiers a man:
       Oh, mans life's but a span,
    Why then let a Souldier drinke.

    Uderzmy w puchary: buch, buch!
    Uderzmy w puchary: buch!
       Łyk rzeźwi człowieka
       A życie ucieka
    Więc dalej! niech pije, kto zuch!
    przełożył Józef Paszkowski

Jednak większość badaczy gatunku jako na protoplastę gatunku wskazuje na zachowany w British Museum, a cytowany przez Roberta Swanna i Franka Sidgwicka (The Making of Verse: a Guide to English Metres, Sidgwick & Jackson, London 1934, str. 102), Harleian Manuscript 7322:

    The lion is wondirliche strong,
    & ful of wiles of wo;
       & wether he pleye
       other take his preye
    he can not do bot slo.

Jak łatwo zauważyć, wiersz ten posiada rymy abccb, nie mniej jednak odpowiada ogólnej definicji limeryku. W tłumaczeniu Macieja Słomczyńskiego limeryk ten brzmi następująco:

    Lew, mocarz między zwierzęty,
    Przebiegły jest i niepojęty.
       Choć igra wesoło,
       Bacznie patrzy wkoło,
    Kogo ujrzy, tego pożre, przeklęty!

Z przełomu trzynastego i czternastego wieku pochodzi następująca zwrotka:

    Ewe bleateth after lamb,
    Low'th after calve coo;
       Bullock starteth,
       Bucke farteth --
    Merry sing cuckoo!

Ta sama forma (abccb) pojawia się dwieście lat później w bezsensownych (szalonych) pieśniach mamrotanych przez obdartych, wędrujących żebraków, którzy --- po rozwiązaniu przykościelnych przytułków żebraczych przez Henryka VIII w 1536 r. --- w ten sposób zdobywali środki do życia.

Ten zaś limeryk przypisywany jest królowej Elżbiecie I (1533-1603):

    The daughter of debate
    Who discord aye doth sow,
       Hath reaped no gain
       Where former reign
    Hath taught still peace to grow.

Przy założeniu, że rymy abccb mogą być traktowane jako forma prawdziwego limeryku, można stwierdzić, że forma limerykowa była stosowana do budowy zwrotek w dłuższych utworach, m.in. zwrotek w piosence Tom o’Bedlam wydanej w 1815 r.:

    For to see Mad Tom of Bedlam
    Ten thousand miles I traveled
       Mad Maudlin goes
       On dirty toes
    To save her shoes from gravel.

    Still I sing bonny boys, bonny mad boys
    Bedlam boys are bonny
       For they all go bare
       and they live by the air
    And they want no drink nor money.

    I went down to Satan's kitchen
    To break my fast one morning
       And there I got
       Souls piping hot
    All on the spit a-turning.

    Still I sing bonny boys, bonny mad boys
    ...

Innym przykładem może być zwrotka z piosenki o tytoniu, datowana na 1568 rok, której autorem jest Robert Wisdome:

    The Indian weed, withered quite,
    Green at morn, cut down at night,
       Shows the decay,
       All flesh is hay:
    Thus think, then drink Tobacco.

Z 1606 r. pochodzi madrygal przypominający współczesne limeryki:

    O metaphysical Tobacco,
    Fetched as far as from Morocco,
        Thy searching fume
        Exhales the rheum,
    O metaphysical Tobacco.

Ten mały utwór posiada większość cech związanych z limerykiem: zamknięta, pięcioliniowa struktura o rymach aabba, ostatnia linia jest powtórzeniem pierwszej, występuje w nim odwołanie do nazwy geograficznej, bazuje też na nieregularnym rytmie, który wymusza lekki efekt nonsensowny.

Wiadomo natomiast, iż po raz pierwszy słowo limerick w takim znaczeniu, w jakim znane jest nam obecnie, pojawiło się w listach krążących między Ambrose Beardsley’em i Leonardem Smithers’em w 1898 roku. Jak chce legenda, pochodzenia należałoby doszukiwać się w nazwie irlandzkiego miasta Luimneach, która to nazwa przetłumaczona na angielski brzmi Limerick. Legenda ta mówi o powracających z Francji irlandzkich powstańcach, którzy do każdego limeryku śpiewali chórem refren ,,Oh, won’t you come up to Limerick?”.

Nie dociekając już, kto był autorem pierwszego limeryku, pójdźmy w ślady Antoniego Marianowicza i złóżmy mu hołd:

    Czy zwał się John, Henry czy Eryk
    dokonał od obu Ameryk
       większego odkrycia.
       I tego chcę czcić ja,
    kto pierwszy ułożył limeryk
       Antoni Marianowicz