Limeryki: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 18:05, 17 cze 2017

Limeryki zyskały dużą popularność, zarówno na świecie jak i w Polsce. Przyczyn tego zjawiska doszukiwać się można zarówno w rubasznej, często erotycznej, tematyce jak i w prostej formie, rytmie i rymach wpadających w ucho, dzięki którym limeryk stał się łatwym do zapamiętania.

Według Słownika gatunków literackich limeryk to:

”gatunek poezji wierszowanej, wywodzącej się z angielskiej i irlandzkiej literatury ludowej o charakterze ludycznym (przypominającej nieco staropolskie facecje, figliki i fraszki oraz utwory zaliczane do literatury sowizdrzalskiej), której rozkwit w ”salonowej” literaturze nastąpił na przełomie XIX i XX w., a który obejmuje krótkie, składające się z pięciu wersów utwory o ściśle przestrzeganym układzie rymów aabba (w oryginale angielskim ważny jest także tok rytmiczny — wiersz pisany jest zazwyczaj anapestem, gdzie wersy 1., 2. i 5. są dłuższe i mają po trzy stopy, zaś wersy 3. i 4. — po dwie stopy).[…]”

Limeryki to wierszyki o charakterze humorystycznym, z elementami purnonsensu, często nieprzyzwoite czy wręcz obsceniczne do tego stopnia, że w purytańskiej, wiktoriańskiej Anglii schyłku XIX w. ich druk był oficjalnie zakazany (zakaz ten obowiązywał aż do lat 60. XX w.).

Jednym z klasyków limeryku angielskiego był E. Lear, autor wydanej w Londynie w 1846 r. Księgi nonsensu.

Oryginalny limeryk, z którego inspiracje czerpał Lear, pochodzi z książeczki Anecdotes and Adventures of Fifteen Gentlemen wydanej w Anglii w 1821 r.

W przekładzie Stanisława Barańczaka limeryk ten brzmi następująco:

Prehistoria

Data powstania pierwszego limeryku ginie w pomroce dziejów. Niektórzy chcieliby widzieć pierwszy wiersz z tego gatunku w twórczości Arystofanesa:

Inni wskazują na Szekspira, który nie stronił od tego typu rymów, np. pieśń Stefano w Burzy oraz Jagona w Otellu:

Jednak większość badaczy gatunku jako na protoplastę gatunku wskazuje na zachowany w British Museum, a cytowany przez Roberta Swanna i Franka Sidgwicka (The Making of Verse: a Guide to English Metres, Sidgwick & Jackson, London 1934, str. 102^[1]), Harleian Manuscript 7322:

Jak łatwo zauważyć, wiersz ten posiada rymy abccb, nie mniej jednak odpowiada ogólnej definicji limeryku. W tłumaczeniu Macieja Słomczyńskiego limeryk ten brzmi następująco:

Z przełomu trzynastego i czternastego wieku pochodzi następująca zwrotka:

Ta sama forma (abccb) pojawia się dwieście lat później w bezsensownych (szalonych) pieśniach mamrotanych przez obdartych, wędrujących żebraków, którzy --- po rozwiązaniu przykościelnych przytułków żebraczych przez Henryka VIII w 1536 r. --- w ten sposób zdobywali środki do życia.

Ten zaś limeryk przypisywany jest królowej Elżbiecie I (1533-1603):

Przy założeniu, że rymy abccb mogą być traktowane jako forma prawdziwego limeryku, można stwierdzić, że forma limerykowa była stosowana do budowy zwrotek w dłuższych utworach, m.in. zwrotek w piosence Tom o’Bedlam wydanej w 1815 r.:

Innym przykładem może być zwrotka z piosenki o tytoniu, datowana na 1568 rok, której autorem jest Robert Wisdome:

Z 1606 r. pochodzi madrygal przypominający współczesne limeryki:

Ten mały utwór posiada większość cech związanych z limerykiem: zamknięta, pięcioliniowa struktura o rymach aabba, ostatnia linia jest powtórzeniem pierwszej, występuje w nim odwołanie do nazwy geograficznej, bazuje też na nieregularnym rytmie, który wymusza lekki efekt nonsensowny.

Wiadomo natomiast, iż po raz pierwszy słowo limerick w takim znaczeniu, w jakim znane jest nam obecnie, pojawiło się w listach krążących między Ambrose Beardsley’em i Leonardem Smithers’em w 1898 roku. Jak chce legenda, pochodzenia należałoby doszukiwać się w nazwie irlandzkiego miasta Luimneach, która to nazwa przetłumaczona na angielski brzmi Limerick. Legenda ta mówi o powracających z Francji irlandzkich powstańcach, którzy do każdego limeryku śpiewali chórem refren ,,Oh, won’t you come up to Limerick?”.

Nie dociekając już, kto był autorem pierwszego limeryku, pójdźmy w ślady Antoniego Marianowicza i złóżmy mu hołd:

Przypisy

1. ↑ https://archive.org/details/makingofverse030244mbp